Het nieuwjaarscadeau van journalisten voor Nederland
Portretten van bouwers en pioniers
Terug naar de wetenschap
door Erik Hardeman
De kenniseconomie. Een afschuwelijke term vindt immunoloog Frank Miedema. “In de wetenschap lijkt het alleen nog maar over geld te gaan.” De vicevoorzitter van het Universitair Medisch Centrum (UMC) Utrecht weigert zich erbij neer te leggen.
Het was een opvallend boekje dat vorig jaar onder de titel Wetenschap 3.0 het licht zag. Niet zozeer vanwege het onderwerp, want over de invloed van het bedrijfsleven op de wetenschap wordt genoeg geschreven. Maar dat een biomedisch onderzoeker, iemand die zelf nauwe banden met farmaceutische bedrijven heeft, zich zo sceptisch toont over hun invloed en daarbij ook nog eens royaal citeert uit de wetenschapssociologische en -filosofische literatuur, komt minder vaak voor.Op zijn werkkamer in het UMC Utrecht wijst Miedema op een boekenplank vol studies over wetenschap. “En bij mij thuis in de kast staat nog veel meer”, vertelt hij. “Ik ben al van jongs af aan geïnteresseerd in de vraag hoe wetenschap werkt. Ik denk niet dat veel mensen op de universiteit nog geloven in de mythe van de belangeloze, waardevrije wetenschap. Maar er zijn er maar weinig die zich serieus verdiepen in de vraag hoe wetenschap dan wel functioneert en wie bepaalt wat wel en niet onderzocht wordt. Mede daardoor heeft het bedrijfsmatige denken op de universiteit zo overheersend kunnen worden.”
Eigen verantwoordelijkheid
Al een aantal jaren vraagt Miedema aandacht voor dit in zijn ogen nijpende probleem. Hij waarschuwt voor de snelle opmars van het zogeheten Mode-2-onderzoek. Dat wordt gefinancierd door en uitgevoerd in nauwe samenwerking met marktpartijen, die hun specifieke belangen hebben. “Daardoor is er minder ruimte voor onafhankelijk onderzoek zonder direct aanwijsbaar economisch nut. Samenwerking met het bedrijfsleven is prima, mits wij als wetenschappers zelf kunnen blijven bepalen wat wij onderzoeken”, vindt Miedema. “Ik heb veel samengewerkt met biotechbedrijven, groot en klein, ik heb op hun kosten opgetreden op congressen, maar altijd op één voorwaarde: ik heb mijn eigen verantwoordelijkheid. Ik wil kunnen roepen wat ik wil met mijn grote Amsterdamse mond. En als men dat niet wilde? Dan kwam ik toch niet?”
“We hebben een periode achter de rug waarin het op de universiteit alleen nog maar over geld leek te gaan”, vervolgt Miedema, “alleen nog maar over patenten en producten en hoe daar geld mee te verdienen. Daar moeten we ons beter tegen wapenen. Wij onderzoekers moeten erop blijven hameren dat het belangrijk is om te weten hoe dat ene molecuul werkt, omdat dat ons – misschien pas in een verre toekomst – kan helpen in onze strijd tegen bepaalde ziekten, hoewel we nu nog geen idee hebben of die kennis van ons ooit tot een bruikbaar product zal leiden. En ons met kracht verzetten tegen de huidige bezuinigingen op de universiteiten en tegen de toenemende roep om valorisatie. Straks wordt het universitaire onderzoek alleen nog maar betaald door Economische Zaken. Dat kan echt niet.”
Een eenvoudige oplossing heeft hij niet, erkent hij. “Die kritiek kreeg ik ook op mijn boekje: ‘Je laat wel zien hoe het werkt, maar je vertelt niet wat we eraan kunnen doen.’ Dat klopt, zeg ik dan, maar een begin van elke oplossing is zien wat het probleem is en snappen hoe dingen werken. Ik ben een bestuurlijke realist. De manier waarop wetenschap en bedrijfsleven met elkaar verweven zijn, zal echt niet ingrijpend veranderen. Maar dat wil nog niet zeggen dat je als onderzoeker niet je eigen positie in dat krachtenveld kunt bepalen.”
That thing called science
Miedema wil mensen en in het bijzonder jonge onderzoekers duidelijk maken dat je heel goed met het bedrijfsleven kunt samenwerken en toch jezelf kunt blijven. Met collega’s ontwikkelde hij voor promovendi aan de Utrecht Graduate School for Life Science de cursus ‘That thing called science’.
“In die cursus laten we zien hoe wetenschap werkt. We behandelen vragen als: wie bepaalt de researchagenda, wie verdeelt het subsidiegeld, van wie zijn de data die je in de vakbladen publiceert, waar blijven ze, wat wordt ermee gedaan? En niet in de laatste plaats: wie betaalt ervoor en waarom? Waarom zijn er grote ‘witte vlekken’ die niet worden onderzocht, en is dat geen groot probleem?"
Het zijn vragen waarmee elke wetenschaper zich bezig zou moeten houden, vindt Miedema. “Maar daar merk ik helaas weinig van. Ze hebben het liever over hun molecuul, hun cel of hun therapie. Bij veel mensen is het idee verdwenen dat je kunt nadenken over de vraag wat wetenschap eigenlijk is. Volgens mij lezen voetballers meer over voetbal dan wetenschappers over wetenschap. Dat is toch dramatisch?”
Neoliberaal denken
Als lid van de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht heeft Miedema aan de wieg gestaan van een strategie waarin de eerste prioriteit de innovatie van de zorg is. “Nieuw is dat we de vragende partijen, de verzekeraars maar zeker ook de patiëntenverenigingen nauw hebben betrokken bij de keuzen die we hebben gemaakt. Op een universiteit moet ruimte zijn voor onderzoek dat vragen van burgers beantwoordt, zoals dat in het verleden in de zogenaamde winkelschapswinkels gebeurde.”
Hij ziet een wending ten goede. “Toen ik in 2004 naar Utrecht kwam, schrok ik van het gebrek aan maatschappelijke en politieke betrokkenheid onder studenten. Maar de laatste tijd merk ik gelukkig een toenemende weerstand tegen het neoliberale denken, het gevoel groeit dat we daarin veel te ver zijn doorgeschoten. Studenten zeggen nu zelfs al tegen mij: waarom geeft u die cursus van u niet ook in de master- of zelfs de bachelorfase? Dan denk ik: hè hè, we gaan de goede kant op.”
Laatste reacties (3)
<a href=http://google.com> http://google.com </a>
[url=http://google.com] http://google.com [/url]
[url=http://google.com] http://google.com [/url]
Goed dat dit aan de kaak wordt gesteld. Zeker in de medische wereld
waarin de vraag "wat schuift het?" steeds meer gesteld wordt i.p.v
wat levert onderzoek proimair op aan medische vooruitgang tbv van
het welzijn van de mensheid.
waarin de vraag "wat schuift het?" steeds meer gesteld wordt i.p.v
wat levert onderzoek proimair op aan medische vooruitgang tbv van
het welzijn van de mensheid.
Een goed bericht. en een goede verandering. Maar onafhankelijk zijn en denken begint al ver voor een eventuele universitaire studie. Daar kunnen scholen nog veel aan doen.
Waar
Wie
