NL editie / World edition

Toneel tegen dictatuur

door Kysia Hekster


De Wit-Russische Natalja Koljada richtte Het Vrije Theater op om in het land van de almachtige president Aleksandr Loekasjenko een krachtig tegengeluid te laten horen. De Tsjechische oud-dissident Václav Havel staat haar bij met advies. Inmiddels verblijft ze noodgedwongen in de VS, vanwaar ze doorgaat met haar verzet. “Ons land is een vergeten dictatuur.”

Toneel tegen dictatuur Het is 18 december 2010, de vooravond van de presidentsverkiezingen in Wit-Rusland, die zittend president Aleksandr Loekasjenko ongetwijfeld een nieuwe termijn zullen opleveren. In twee kamers van een woonhuis in een buitenwijk van de hoofdstad Minsk kijken zo’n vijftig mensen opeengepakt naar een voorstelling van de illegale toneelgroep Het Vrije Theater.
 
Pas enkele uren van tevoren werden me per e-mail het doorgaan van de opvoering en de locatie bevestigd. Er is alle reden tot voorzichtigheid: meer dan eens zijn acteurs en publiek gearresteerd. Zoals vrijwel alles in Wit-Rusland, moeten ook theatergroepen geregistreerd zijn. Het Vrije Theater heeft geen registratie en onttrekt daarmee zich aan de staatscensuur.
 
Ballon
In het laatste deel van de drieakter die vanavond op het programma staat, worden op de witte muur achter de acteurs statistieken geprojecteerd. Bijna ongemerkt komen de vreselijkste gegevens voorbij. Over de verdwijningen in Wit-Rusland, de vermoorde politieke tegenstanders van Aleksandr Loekasjenko. Over het aantal abortussen.
 
Een van de actrices stopt een ballon onder haar trui. Minutenlang probeert ze hem kapot te krijgen. Ze laat zich op de grond vallen. Keihard stompt ze op haar buik. Ze neemt een aanloop en rent zo hard als ze kan tegen de muur. De ballon knapt.
 
Het zijn al jaren dezelfde acteurs die hier spelen. Want wie eenmaal bij het Vrije Theater acteert, kan nooit meer ergens anders terecht.
 
Als de voorstelling na bijna drie uur is afgelopen, roept haar echtgenoot het vertrekkende publiek toe: “Tot morgen, jullie weten wel waar!” En inderdaad, iedereen weet waarop hij doelt. Na bekendmaking van de verkiezingsuitslag heeft de oppositie opgeroepen tot een bijeenkomst op het Oktoberplein in het centrum van Minsk.
 
Havel
Natalja Koljada (37) en haar echtgenoot Nikolaj Chalezin richtten Het Vrije Theater op in 2005. Zij is nu directeur, hij artistiek leider. Na het winnen van internationale prijzen vieren ze inmiddels ook in het buitenland triomfen. Tot hun fans behoren grote namen zoals de toneelschrijvers Tom Stoppard en Harold Pinter en de acteurs als Sienna Miller en Jude Law. Hun bekendheid verschaft de oprichters en de spelers een zekere mate van bescherming. Maar Natalja’s vader verloor zijn baan aan de kunstacademie. Hem werd verteld dat zijn dochter een ‘schande voor het land’ was.
 
Een van Natalja’s adviseurs is de Tsjechische oud-president Václav Havel. Als voormalig dissident heeft hij haar geleerd hardop en openlijk te praten, als remedie tegen de dictatuur in Wit-Rusland. Zwijgen betekent volgens hem de dictatuur in stand houden. Het Vrije Theater moet dat doorbreken.
 
24 uur later. President Aleksandr Loekasjenko is inderdaad herkozen, met liefst 80 procent van de stemmen. Dertigduizend mensen hebben zich op het Oktoberplein verzameld om te protesteren tegen de vervalste verkiezingen – veel meer dan waarop de oppositie zelf had gerekend. Op het bijwonen van zulke bijeenkomsten waarvoor geen toestemming is gegeven, staan strenge straffen. Vol verbazing en ongeloof kijken de demonstranten om zich heen. Zo veel mensen die zich openlijk verzetten tegen de stembusgang!
 
Provocateurs
Zjive, Belarus! schalt er over het plein, ‘lang leve Wit-Rusland’. Duizenden laten de wit-rood-witte oppositievlag wapperen in de strenge vrieskou. De bijeenkomst verloopt vreedzaam, totdat provocateurs de glazen deuren van het parlementsgebouw inslaan. Onmiddellijk grijpen duizenden aanwezige ME’ers in. De hoop op verandering die twintig minuten geleden nog in de lucht hing, wordt nu letterlijk de bodem ingeslagen. Honderden mensen worden die nacht vastgezet.
 
Ook Natalja Koljada wordt opgepakt en naar een arrestantenbus gebracht. Aan de Britse krant The Sunday Telegraph vertelt ze over haar arrestatie. Ze moet op de grond liggen met haar gezicht naar beneden, de ME’ers dreigen haar met moord en verkrachting. Nog ongeveer zeventig anderen worden in hechtenis genomen en naar de bus gevoerd.
 
Video-opnamen
Bij de gevangenis aangekomen worden de mannen van de vrouwen gescheiden. De hele nacht staan de vrouwen met hun gezicht tegen de muur, de handen naast het hoofd. Tegen de ochtend begint de identificatie. Alle arrestanten worden gefilmd om ze beter te kunnen vergelijken met de mensen op de video-opnamen die de vorige avond op het plein zijn gemaakt. Daarna moet iedereen een papier ondertekenen waarmee hij of zij verklaart aanwezig te zijn geweest bij een verboden demonstratie. Tot slot is het tijd voor de rechtbank.
 
Natalja Koljada komt er met een boete af, omdat ze door een fout onder de naam van iemand anders in staat van beschuldiging is gesteld. Dat geldt niet voor de honderden andere arrestanten die worden vastgezet. De meesten gaan vijftien dagen de cel in. Maar enkele opgepakte presidentskandidaten van de oppositie zitten nu, bijna drie maanden later, nog steeds vast op verdenking van de organisatie van rellen. Daarop staat in Wit-Rusland een maximumstraf van vijftien jaar. Advocaten hebben geen toegang tot hen. De eerste activist die op 19 december werd opgepakt, werd twee weken geleden veroordeeld tot vier jaar cel.
 
KGB
19 februari. Ik ben terug in Wit-Rusland om de inauguratie van Aleksandr Loekasjenko te verslaan. Overal in de stad worden vlaggetjes opgehangen om de feestelijke dag luister bij te zetten. Maar er hangt een sfeer van angst en intimidatie. De geheime dienst, die hier nog altijd KGB heet, heeft van de telefoonproviders de telefoonnummers gevorderd van al degenen die de bewuste decemberavond op het plein waren. Iedereen heeft een telefoontje gekregen: waarom was je op het plein die avond van de demonstraties?
 
Natalja Koljada kent hun tactiek, vertelt ze in een toneelblad. “De autoriteiten willen laten zien dat ze alles van je weten, dat ze alle verzet in de kiem zullen smoren. Het is niet moeilijk de oppositie in Wit-Rusland de kop in te drukken. Als je familie hebt, kleine kinderen, dan kijk je wel uit. Als je wordt ontslagen door de autoriteiten kun je nergens in het hele land een andere baan krijgen. En wat moet je dan?”
 
Tussen angst en hoop
“Rond de presidentsverkiezingen liet ik elke ochtend samen met mijn man de hond uit, zo bang was ik dat hij er niet meer zou zijn als ik terugkwam. We leven in permanente angst. Maar stilzwijgend hebben we de afspraak gemaakt dat we moeten ophouden met bang zijn, omdat we anders net zo goed kunnen stoppen met werken, met leven. Als je bang bent, kun je niets veranderen. Dat kan alleen als je de angst overwint.
 
“Hoe ik dat volhoud, waarom ik doorga? Dat is altijd de moeilijkste vraag om te beantwoorden. Ik houd van theater. En ik wil dat doen waarvan ik houd. Ik geloof dat dit soort tegencultuur de beste manier is om mensen wakker te schudden, om ze bewust te maken van de situatie waarin we zitten. We moeten hoop houden.”
 
Amerika
Koljada werd uitgenodigd voor het Under the Radar Festival voor alternatief theater in de VS – en daar blijft ze nu voorlopig maar. Als ze teruggaat naar Minsk loopt ze het risico onmiddellijk te worden opgepakt. Op YouTube spreekt ze in New York een kleine demonstratie toe. “Ons land is vergeten. Wit Rusland heeft geen olie, geen gas, alleen tien miljoen Wit-Russen. Maar het is de laatste dictatuur van Europa. Help ons, laat van je horen.” Wanneer ze terug kan naar haar vaderland weet ze niet.
 
En dus gaat Natalja Koljada ook in Amerika onvermoeibaar door met haar strijd. Voor een vrij en democratisch Wit-Rusland. “‘Lang leve Wit-Rusland’ in het Wit-Russisch roepen, daarvoor draai je in Minsk de gevangenis in”, houdt ze haar Amerikaanse publiek voor op een zeepkistje. “Roep met me mee, uw stem moet gehoord worden! En het ‘Zjive, Belarus!’ weerklinkt in de straten van New York, zevenduizend kilometer van Minsk.



Delen



Laatste reacties (1)

Tania Traas
Geplaatst op: maandag 7 maart 2011 om 16:44
Slechts 1500 km van Barcelona...dat helpt om je voor te stellen waar deze wereld zich afspeelt. Goed om een verhaal te lezen van je, Kisia, na regelmatig geluisterd te hebben op Radio 1 naar je verhalen. Dank!

Plaats een reactie













Ik wil mij graag aanmelden voor de One11-nieuwsbrief.






Waar



Wie

Kysia Hekster

Kysia Hekster

Kysia Hekster (1971) is NOS-correspondent in Moskou. Ze studeerde maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam en was voorzitter van de Landelijke Studenten Vakbond. Daarna werkte ze als redacteur en verslaggever bij het Radio 1 Journaal en was ze plaatsvervangend chef buitenland bij NOS Nieuws.

Waarom

"Eind vorig jaar was ik voor het eerst in Wit-Rusland om de presidentsverkiezingen te verslaan. Toen ik de avond ervoor een voorstelling zag van het Vrije Theater was ik erg onder de indruk, net als van de hele situatie in Wit-Rusland, dat je met recht een dictatuur kunt noemen. Een van de jongeren die ik interviewde verdween een paar uur na ons gesprek. Hij bleek de volgende ochtend gearresteerd en komt binnenkort voor de rechtbank. Vermoedelijk gaat hij voor jaren de cel in. Dat mensen als Natalja Koljada zich hiertegen verzetten, vind ik heldhaftig. Daarom is zij een prima kandidaat voor One11. Minsk ligt maar 1500 kilometer van Amsterdam, iets verder dan Barcelona, maar je hoort er zelden over. Ik vind het belangrijk-Wit Rusland onder de aandacht te houden van het Nederlandse publiek."

Links