Het nieuwjaarscadeau van journalisten voor Nederland
Portretten van bouwers en pioniers
Van stroper tot natuurbeschermer
door Aart Aarsbergen
Het Ituriwoud in Noordoost-Congo is een van de rijkste bosgebieden ter wereld. In een periode waarin extreem geweld Congo verscheurde, zette bioloog Corneille Ewango zich in voor het behoud van het tropische regenwoud. “Als je natuurbescherming in vredestijd serieus neemt, moet je dat ook doen als er conflicten zijn.”
Hoe ziet een held eruit? Als kind wist ik dat precies: stoer en sterk, zoals nu vooral filmsterren eruitzien die voor held spelen. De man die ik nu als held beschouw, oogt schriel in zijn te grote fleece trui. Ik ontmoet Corneille Ewango op een regenachtige dag in het Atlasgebouw van de Wageningen Universiteit, waar hij van 2007 tot 2010 heeft gestudeerd. Hij is voor onderzoek in Europa, over enkele dagen vertrekt hij weer naar geboorteland Congo.Corneille Ewango (Bomongo, 1963) heeft een lange weg afgelegd van stroper tot natuurbeschermer. “Als kind hielp ik mijn oom bij het stropen”, vertelt Ewango in de lege kamer van een van zijn promotoren. “Ik kom uit een arme familie, illegale jacht was een manier om in ons levensonderhoud te voorzien. Dankzij het stropen kon ik de middelbare school bezoeken en in Kisangani aan de universiteit studeren.” Als hij geen plek op de medische faculteit kan bemachtigen, kiest hij voor biologie. “Het dwalen door het oerwoud in mijn jeugd heeft mijn liefde voor het regenwoud gewekt.”
Burgeroorlog
Na zijn studie krijgt hij een baan als onderzoeker bij de Wildlife Conservation Society in het wildreservaat Okapi, in het Ituriwoud in het noordoosten van Congo-Kinshasa. Het zijn de nadagen van het regime van Mobutu. In de burgeroorlog (1998-2003) trekken milities en rebellen plunderend door het natuurgebied. Bij het begin van de schermutselingen vertrekt de buitenlandse staf van het onderzoeksproject. “Voor mij was het onmogelijk het gebied te verlaten”, vertelt Ewango. “Ik had daar mijn halve leven doorgebracht en was bezig met een langlopend onderzoeksproject ter bestudering van de ecologische dynamiek van het woud. Als je natuurbescherming in vredestijd serieus neemt, moet je dat ook doen als er conflicten zijn, anders ben je niet geloofwaardig.”
Ook wanneer gebouwen worden geplunderd, dieren gedood en het bos wordt vernield door illegale houtkap en mijnbouw (van bijvoorbeeld coltan, een erts dat wordt gebruikt in mobiele telefoons) weigert Ewango zijn post te verlaten, met gevaar voor eigen leven. “De milities en rebellen vernietigden alles wat op hun weg lag. Ze plunderden en martelden. Ze doodden mensen en konden alles doen wat ze wilden omdat ze de macht hadden. En ze waren zo jong, het waren kindsoldaten.”
Laptop met zonnepaneel
Met het overgebleven Afrikaanse personeel en bosbewoners, de Mbuti of pygmeeën, verstopt hij instrumenten in bomen en in de grond, en brengt hij de duizenden gedroogde planten van zijn zelfverzamelde herbarium per fiets naar het buurland Uganda. “We hadden een nieuwe landrover, die ik uit handen van de rebellen wilde houden. Ik heb de motor eruit gehaald, de pygmeeën verstopten de wielen hoog in de bomen.” Hij vecht voor het behoud van okapi’s, bosolifanten en chimpansees, die vanwege hun ivoor of als bushmeat worden gestroopt. “Ik wist dat als ik zou vertrekken, alles verloren kon gaan.”
In het bos houdt hij een laptop met zonnepaneel en een satelliettelefoon verborgen, waarmee hij natuurbeschermingsorganisaties over de hele wereld op de hoogte houdt van de ernstige situatie in het bos. Op een gegeven moment wordt hem de grond te heet onder de voeten en duikt hij onder. “De rebellen wantrouwden me, en ik was bang te worden ontmaskerd. Ze hadden me dan zeker doodgeschoten. Ik heb enkele maanden in het bos gewoond. Mijn botanische kennis kwam me goed van pas, ik wist precies welke planten ik wel en welke ik niet kon eten.”
Door zijn berichtgeving over de situatie in het bos is het behoud van het Réserve de Faune à Okapi, Unesco-werelderfgoed, voor een belangrijk deel op conto van Corneille Ewango te schrijven. Hij wil dat zelf niet beamen, al kreeg hij voor zijn werk in 2005 de prestigieuze Goldman Environmental Prize (2005) en een jaar later de Emerging Explorers Award for Africa van National Geographic. “Ik was een van de mensen die daarbij een rol speelde”, zegt hij bescheiden.
Passie voor planten
Ewango is niet alleen een moedig man, hij is ook een buitengewoon toegewijd wetenschapper, in dienst van de natuurbescherming. Eind 2010 promoveert hij aan de Wageningen Universiteit op een dissertatie over lianen uit het Ituriwoud, een studie gebaseerd op dertien jaar veldonderzoek. “De weg naar succes is geen rechte lijn”, noteert hij in zijn dankbetuiging.
Wat hem drijft is de liefde voor het botanisch onderzoek. “Ik houd van de strenge systematiek van de plantentaxonomie.” In het Ituriwoud beschreef hij met zijn medewerkers op een onderzoeksterrein van veertig hectare vierhonderd boom- en driehonderd liaansoorten. “Ontdekken van nieuwe soorten is mijn passie, een dag die ik niet heb besteed aan het verzamelen van planten is een verloren dag”, zegt hij.
Botanisch onderzoek is bovendien van groot belang voor de bescherming van het dierenleven. “Bescherming van bedreigde diersoorten kan alleen succesvol zijn als we tegelijk de habitat en de planten beschermen die als voedsel dienen.”
Corneille Ewango loopt na afloop van het gesprek mee naar mijn auto en vertrouwt me op de valreep toe dat hij een voorbeeld voor jonge landgenoten wil zijn. “We hebben in Congo maar weinig botanici. Ik wil me inzetten voor de opleiding van jonge studenten en hen aanmoedigen nieuwe ontdekkingen te doen. Ik wil de boodschap van natuurbescherming verspreiden en de beschermde gebieden in ons land vergroten.”
Laatste reacties (1)
Wetenschap beoefenen met gevaar voor eigen leven. Het belang van de kennis van planten verdedigen als basis voor het leven van mens en dier. Corneille stelt een voorbeeld dat verder reikt dan dat van natuurbeschermer. Hij biedt ook een betere kijk op Afrika en geeft hoop voor de toekomst.
Waar
Wie
Aart Aarsbergen
Aart Aarsbergen (1953) is sinds 2001 hoofdredacteur van National Geographic Magazine Nederland•België en van de Nederlandstalige editie van National Geographic Traveler. Eerder werkte hij onder meer als redacteur voor de Arbeiderspers.Waarom
“National Geographic vertelt over overweldigende natuur en vraagt aandacht voor de schoonheid van de aarde. Maar vaak eindigen onze verhalen in mineur: de biodiversiteit neemt af, planten verdwijnen en diersoorten dreigen uit te sterven. Het is daarom inspirerend mensen te ontmoeten die niet bij de pakken neerzitten en die door hun inzet en ondernemendheid hoop voor de toekomst bieden. Van hen zijn we afhankelijk voor de bescherming van onze planeet. One11 biedt deze mensen en hun verhalen het podium dat ze verdienen.De hoffelijke en verlegen glimlachende Corneille Ewango is mijn held, een bescheiden held van de natuur. Het is terecht dat zijn werk (net als dat van de jonge natuurbeschermers Ofir Drori en Barbara Galletti) dit jaar is bekroond met de Future for Nature Award, die op 5 april in Burgers’ Zoo in Arnhem wordt uitgereikt.”