Het nieuwjaarscadeau van journalisten voor Nederland
Portretten van bouwers en pioniers
Superrechter die wankelt
door Steven Adolf
Sinds de jaren zeventig geniet de Spaanse rechter Baltasar Garzón bekendheid als bestrijder van terreur overal ter wereld. Maar sinds hij een onderzoek is gestart naar de misdaden onder het Franco-bewind, heeft de ultraconservatieve elite binnen de Spaanse rechtelijke macht zich tegen hem gekeerd.
Altijd lijfwachten. Wanneer hij kwiek de trappen van de nationale rechtbank in het centrum van Madrid opspringt, of wanneer hij de straat oversteekt om tegenover het gebouw te gaan eten bij zijn favoriete Italiaan. Als ik hem tegenkom, zijn ze nooit ver te zoeken. Een gepantserd leven. De beveiligers zijn er vanaf het moment dat Baltasar Garzón wakker wordt, tijdens zijn vervoer in een bombestendige auto, en wanneer hij een lezing houdt over poëzie of traint in de gym. ‘Superrechter’ Baltasar Garzón weet zich altijd omringd door zijn bewakers. Het zijn er twee, soms vier, naargelang het gevaar of de bereidheid van de lokale autoriteiten om lijfwachten ter beschikking te stellen.De Amerikaanse regering was daartoe bijvoorbeeld niet bereid, toen Garzón in 2005 negen maanden in New York was om college te geven over terreurbestrijding. Geen manschappen beschikbaar, zo heette het. Uit de documenten van WikiLeaks weten we inmiddels dat de Amerikanen de superrechter geen warm hart toedragen. Ze waren kwaad over het strafrechtelijk onderzoek dat hij had geopend naar de betrokkenheid van hoge Amerikaanse beleidsambtenaren bij de martelpraktijken op veronderstelde moslimterroristen in de marinebasis Guantánamo Bay. En zo mogelijk nog kwader toen Garzón suggereerde om ex-president Bush, samen met Tony Blair en de Spaanse oud-premier Aznar, te vervolgen voor de illegale oorlog in Irak.
Duistere machten
Het went nooit, die bewaking. Garzón weet dat de lijst van drugsbaronnen, oorlogsmisdadigers, wapenhandelaren en terroristen die hem graag uit de weg geruimd zien, lang en veelzijdig is. Het is de prijs die hij bewust betaalt voor een hyperactief leven dat in het teken staat van de bestrijding van grootschalige misdaad. Maar wat niet went – en dat is hem aan te zien – is dat hij nu zelf in het verdachtenbankje staat. Het lijkt op een draaiboek van de film Pulp Fiction: de machten van de duisternis hebben zich verenigd en ervoor gezorgd dat onze bestrijder van het kwaad zijn krachten kwijt is. ‘Super-Garzón’, de man die wereldwijd de mogelijkheid schiep dictators en oorlogsmisdadigers onbegrensd te vervolgen, belandt nu zelf voor de rechter. Het is goed mogelijk dat zijn carrière in het Spaanse gerecht definitief voorbij is. Of misschien zelfs erger.
Baltasar Garzón (55) kent de donkere kant van Spanje. Als zoon van een eenvoudige boer groeide hij op in een dorpje nabij Jaén, een provincie in Andalusië met de hoogste concentratie olijfbomen ter wereld. Hier beschouwde de Spaanse landadel tot niet eens zo lang geleden de boeren als horigen. In de Spaanse burgeroorlog (1936-’39) en onder de dictatuur van Francisco Franco (tot 1975) was terreur aan de orde van de dag, velen verdwenen in massagraven.
Garzón was al vroeg een jongen met een roeping. Lang dacht hij aan een loopbaan als priester. Het werd uiteindelijk een rechtenstudie. Eind jaren tachtig trad hij aan bij de centrale rechtbank in Madrid, die de grote misdaadzaken in het land behandelt. Al meteen na zijn aantreden maakte Garzón faam als onvermoeibaar bestrijder van de terroristen van de Baskische afscheidingsbeweging ETA. Maar ook als onderzoeker van de duistere Grupos Antiterroristas de Liberación (GAL), een verbond van – door de Spaanse regering clandestien gesteunde – paramilitairen die op eigen houtje veronderstelde ETA-activisten doodschoten. Zonder onderscheid pakte hij twee kanten van de dezelfde medaille aan: terreur en contraterreur.
Een Italiaanse antimaffiarechter als inspiratiebron
Het geweld zou hem volgen als een schaduw. Een jaar na zijn aantreden vermoordde een ETA-commando zijn naaste collega op het parket. Officier van justitie Carmen Tagle, een huisvriendin die op de kinderen paste, werd door een moordcommando na haar werk opgewacht en in koelen bloede doodgeschoten. Een foto waarop hij samen met Tagle sevillana’s danst, siert nog altijd het bureau van zijn werkkamer. Van huis uit al een man met een missie, werd Garzón door het geweld meer dan ooit gemotiveerd in zijn aanpak van terreur. Ook de Italiaanse antimaffiarechter Giovanni Falcone, die in 1992 met auto en al in Palermo werd opgeblazen, geldt voor hem als bron van inspiratie. De strijd tegen terreur, of die nu afkomstig is van idealistische bewegingen, de georganiseerde misdaad of de staat, werd de rode draad in zijn bestaan.
Garzón wordt ijdelheid verweten, vanwege de dynamische hoofdrol die hij speelde in het verder vaak zo hopeloos falende Spaanse rechtssysteem. Het is waar dat hij zelf juridisch soms grote slordigheden beging onder druk van al het werk dat hij op zich nam. Maar hij heeft in belangrijke mate bijgedragen tot de uiteindelijke ineenstorting van de ETA. Garzón sloot niet alleen de gewapende terroristen op, maar zorgde er ook voor dat de financiële en sociale infrastructuur, die het geweld in stand hield, systematisch werd aangepakt. Tussen de bedrijven door legde hij met succes de machtige Galicische drugsbenden en wapenhandelaren van Marbella het vuur aan de schenen.
Operatie Cóndor
Zijn internationale doorbraak kwam met zijn onderzoek naar Operatie Cóndor, de codenaam waaronder de Chileense en Argentijnse junta’s in de jaren zeventig en tachtig vele tienduizenden al dan niet vermeende tegenstanders lieten verdwijnen, doodmartelen of in gedrogeerde toestand vanuit vliegtuigen in de oceaan lieten gooien. Aanvankelijk werd hij uitgelachen toen hij vanuit Madrid de Argentijnse ex-presidente Isabel Perón als getuige liet oproepen of een arrestatiebevel uitvaardigde voor de Argentijnse generaal en ex-juntaleider Leopoldo Galtieri. Maar het werd het begin van een serieuze vervolging. In 1998 liet hij de Chileense ex-dictator Pinochet arresteren tijdens diens winkelvakantie in Londen.
Het uitleveringsverzoek aan Spanje liep uiteindelijk spaak, maar de wereld was definitief veranderd nu voor het eerst het principe van de universele jurisdictie was geaccepteerd. Voortaan was er de mogelijkheid plegers van genocide en misdaden tegen de menselijkheid zonder beperking van tijd en plaats te vervolgen. Pinochet en de Chileense en Argentijnse militairen konden zich niet langer verschuilen achter aan zichzelf verleende amnestie of onschendbaarheid voor het leven. En voor al degenen die hen wilde navolgen, was de wereld voortaan een minder veilige plek.
Zijn grootste succes werd echter ook zijn ondergang. Spanjes superrechter werd vorig jaar april op last van het Spaanse hooggerechtshof beschuldigd van machtsmisbruik wegens het onderzoek dat hij wilde openen naar de misdaden onder het regime van dictator Franco. Voor Garzón was het niet meer dan een logische stap. Als hij Pinochet kon aanpakken, waarom dan niet in eigen huis de misdaden onder Franco, in de vorm van een strafrechtelijk onderzoek naar de arrestatie en verdwijning van zo’n honderdduizend Spanjaarden in de periode 1936-’51?
Dat bleek een stap te ver. Want Franco is weliswaar al sinds 1975 dood, maar een belangrijk deel van de Spanjaarden heeft nog steeds moeite om de terreur van diens bewind als crimineel te onderkennen. Een grote schoonmaak heeft nooit plaatsgehad. Bij de invoering van de democratie werd in 1977 algemene amnestie verleend voor alle onder de dictatuur gepleegde ‘politieke’ misdaden. De Verenigde Naties hebben Spanje opgeroepen deze wet ongedaan te maken. Maar in de politieke en juridische elite is de weerstand groot. Niet in de laatste plaats in de hoogste organen van de rechterlijke macht. Daar zitten nog steeds rechters en officieren van justitie die comfortabel zijn grootgebracht onder de vroegere dictatuur.
Schorsing
Garzón weet dat diezelfde magistraten hem kwijt willen. Al jaren. Ze houden niet van zijn hoofdrol en ze houden niet van zijn linksige imago. In de jaren negentig stapte hij kortstondig in de politiek als onafhankelijk kandidaat voor de socialisten. (Dat hij direct daarna de affaire rond de contraterreur tegen de ETA heropende die bijdroeg tot de ondergang van hetzelfde socialistische kabinet, deed daarbij minder ter zake.)
En dus gebeurde iets ongehoords in Europa. Een ultrarechts splintergroepje en de Falange Española – politiek bezinksel uit de vroegere Franco-tijd – dienden een klacht in tegen Garzón wegens het onrechtmatig starten van een gerechtelijk vooronderzoek. Garzón zag ze nu in plaats van beklaagden als klagende partij in de rechtbank verschijnen: het gebruikelijke groepje rancuneuze losers zoals dat altijd wel komt opdraven om een sleutelhanger met portret te kopen op de sterfdag van hun generalísimo (21 november). Het Spaanse hooggerechtshof gaf ze ruim baan. Machtiger vijanden roken bloed. Nog twee zaken van vermeend machtsmisbruik in de procesvoering (in corruptiekwesties van de conservatieve Partido Popular) werden geopend. Het resultaat: voorlopige schorsing van Garzón uit de rechterlijke macht.
Nu zijn zaak bij het hooggerechtshof bungelt, verdeelt Garzón zijn tijd tussen een adviesfunctie bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag en optredens in het buitenland bij boekpresentaties en publieke hulde. Zelf zal hij er nooit over beginnen – praten met de pers doet hij zelden –, maar er lijkt iets geknakt in Baltasar Garzón. De superrechter is uitgeschakeld. Misschien wel voor altijd. No more heroes anymore? Niet voor de vele slachtoffers van terreur, van de dwaze moeders van de Argentijnse Plaza de Mayo tot de Baskische politici en journalisten. Die hebben door de vasthoudendheid van Garzón hun hoop op gerechtigheid vervuld gezien. En de rest van de wereld weet dat het voor plegers van genocide moeilijker wordt buiten schot te blijven. Dat is niet ongedaan gemaakt en schept hoop en inspiratie voor de toekomst. Een heldenstatus waard.
Laatste reacties (4)
Garzon is in mijn ogen een echte held!!!
Garzon is in mijn ogen een echte held!!!
Garzon is een man die ik zeer bewonder voor zijn moed.
Hoe is hij te steunen?
Hoe is hij te steunen?
Spanje heeft zijn Francoverleden, wij hebben Indonesië.
Blijkt erg moeilijk te zijn misdaden uit het verleden onder ogen te zien.
Blijkt erg moeilijk te zijn misdaden uit het verleden onder ogen te zien.
Waar
Wie
Steven Adolf
Steven Adolf is correspondent en economisch journalist en woont in Spanje. Hij schrijft ondermeer voor de Volkskrant, Elsevier, De Standaard en is te horen op de VRT. Hij schreef boeken over Spanje en Marokko. In 2009 verscheen Reuzentonijn over de ondergang van de blauwvintonijn in de Middellandse Zee.Waarom
“Ik volg al jaren van nabij Baltasar Garzón en vindt hem een bijzondere man. Wat je vaak ziet met slachtoffers van de vreselijkste gebeurtenissen is dat ze al vrij snel worden vergeten en dat hun onrecht nooit voor een rechter komt. Triest genoeg is dat vooral het geval bij grootschalige misdaden, die om politieke of sociale redenen ongemakkelijk liggen en daarom liefst zo snel mogelijk worden weggeschoven.Garzón heeft er zijn levenswerk van gemaakt dat soort zaken aan te pakken, en dat heeft wereldwijd miljoenen mensen steun gegeven en de hoop geboden dat er toch recht kan worden gesproken. Daarvoor is moed en doorzettingsvermogen nodig, gecombineerd met iets wat ik gemakshalve maar benoem als burgerzin – opoffering voor een doel voor de gemeenschap dat je directe eigenbelang overschrijdt of zelfs achteropstelt – en waarvan je soms het ongemakkelijke gevoel krijgt dat het in plaats van een deugd op voorhand als hypocriete ijdeltuiterij wordt weggezet. Iemand die zich inzet voor de ander, dat moet wel mis zijn.
Dat is voor mij ook het sympathieke van het One11-project: dat je toont dat dit soort burgerzin op de meest uiteenlopende manieren bij mensen bestaat en dat het ook werkt, alle problemen ten spijt. Een mooie boodschap om het jaar mee te beginnen.”